فرآورده های لبنی در کنار محصولات شیلاتی، زعفران و پسته به عنوان چهار محصول ارزآوری بخش کشاورزی و امنیت غذایی کشورمان محسوب می شود که سالانه سهم زیادی در صادرات غیرنفتی ایفا می کند.

گزارش های سازمان خواربار جهانی یا همان فائو نشان می دهد ایران صادرکننده خالص شیر و لبنیات بوده و در این سال 86هزار تن شیر و لبنیات وارد کرده و درمقابل، یک میلیون و 583هزار تن شیرولبنیات صادرکرده است. در واقع 13درصد شیر و لبنیات تولیدی ایران در این سال به کشورهای دیگر صادر شده است. پیش بینی می شود صادرات شیر و لبنیات ایران در سال جاری به یک میلیون و 592هزار تن افزایش یابد.

در زمینه تولید داخل، گزارش های 10ماهه وزارت جهاد کشاورزی نشان می دهد تاکنون بیش از 12میلیون تن شیر در کشور تولید شده که عمده آنها در استان های تهران، اصفهان، البرز، قزوین، فارس، خراسان رضوی، قم و آذربایجان های شرقی و غربی بوده که این میزان تولید از 5.8میلیون راس دام حاصل شده است.

طبق آمار گمرک در 10ماهه سال جاری 424 هزار و 953 تن و 352کیلوگرم انواع فرآورده های لبنی به ارزش 561میلیون و 340هزار و 258دلار صادر شده، این در حالی است که در همین بازه زمانی در سال گذشته 394هزار و 572 تن فرآورده های لبنی به ارزش 563میلیون و 293هزار دلار صادر شده بود. از سوی دیگر در سال 1400 نیز فقط 318 میلیون دلار انواع محصولات لبنی صادر شده بود به این معناکه در دو سال اخیر ارزآوری این محصولات رشدی 80 درصدی را به خود دیده است.

در این بازه زمانی انواع لبنیات تولیدکنندگان کشورمان به 42کشور جهان شامل اتریش، اردن، ارمنستان، ازبکستان، استرالیا، افغانستان، امارات، انگلیس، آلبانی، آلمان، بحرین، پاکستان، تاجیکستان، تایلند، ترکمنستان، ترکیه، جمهوری آذربایجان، چین، دانمارک، رومانی، ژاپن، ساحل عاج، سوریه، سومالی، عراق، عمان، روسیه، قرقیزستان، قزاقستان، قطر، کانادا، کویت، گرجستان، لبنان، لیبی، مالزی، مناطق ویژه، نروژ، نیجریه، نیوزیلند، هلند و یمن صادر شده است. به همین دلیل باید گفت سرمایه گذاری بخش خصوصی در تولید لبنیات و حمایت دولت، ایران را از واردکننده فرآورده های لبنی به صادرکننده تبدیل کرد؛ به طوری که کشورمان هم اکنون 17درصد لبنیات قاره آسیا را تامین و بزرگ ترین صادرکننده این محصولات در این قاره محسوب می شود.

رضا باکری، کارشناس صنعت لبنیات اظهار کرد: گرچه طی سال های اخیر محصولات لبنی ایران به حدود 50 کشور مختلف دنیا صادر می شود اما حجم عمده محصولات این صنعت در بازار عراق، افغانستان، پاکستان و تا حدودی اوراسیا عرضه می شود که البته سهم عراق بسیار بیشتر از سایر کشورهاست. وی افزود: به این معنی که در صورت تغییر سیاست های وارداتی کشور عراق و در نبود تنوع بازارهای هدف صادراتی برای محصولات لبنی، انتظار می رود درسال های آتی صادرات محصولات لبنی ایران با مشکل مواجه شود. این کارشناس صنعت لبنیات گفت: درسال1403احتمالا با افزایش نرخ ارز،جذابیت صادراتی محصولات لبنی ایران کماکان حفظ شود اما در حوزه بازار مصرف داخلی اگر سیاست های حمایتی دولت در طرح هایی مثل شیر رایگان مدارس یا ارائه کالا برگ به خانوارهای کم برخوردار به درستی اجرا نشود،باکاهش بیشترسرانه مصرف خانوار روبه رو خواهیم بود که حتما به سیاست های سلامت کشور درحوزه پیشگیری آسیب خواهد رساند و منجر به افزایش هزینه های درمان خانوار در سال های آتی خواهد شد.

ذکر این نکته نیز خالی ازلطف نیست که به رغم افزایش صادرات لبنیات طی یک دهه اخیر از میزان مصرف این محصولات در کشور کاسته شده است، به طوری که در ابتدای ماه جاری مدیرکل دفتر بهبود تغذیه جامعه وزارت بهداشت تاکید کرد میزان مصرف این محصولات در ایران به صورت میانگین به اندازه یک واحد در روز است، درحالی که باید روزانه دو تا سه واحد لبنیات در سفره غذایی مردم باشد. یکی از اصلی ترین دلایل کاهش مصرف سرانه به افزایش قیمت این محصولات برمی گردد به طوری که گزارش اخیر مرکز آمار نشان می دهد قیمت یک لیتر شیر پاستوریزه در دی امسال نسبت به دوره مشابه سال گذشته حدود 40درصد افزایش داشته است. قیمت یک کیلوگرم ماست نیز در همین بازه زمانی حدود 31درصد افزایش داشت. قیمت یک بسته 200گرمی خامه در همین بازه زمانی 33درصد، یک و نیم لیتر دوغ نیز 29درصد و یک بسته 500گرمی پنیر نیز 25درصد افزایش داشته است.

محمدرضا بنی طبا، سخنگوی انجمن صنایع لبنی می گوید: وزارت جهاد کشاورزی میزان تولید شیر خام در سال را سالانه 12میلیون تن و مرکز آمار حدود 9میلیون تن اعلام کرده است. مسئولیت تولیدکننده، تامین کالای اساسی کشور بوده که در حال انجام است اما مسئولیت نظام سیاست گذاری کشور، حراست از قدرت خرید مصرف کننده و کاهش هزینه های تولید برای تولیدکننده است. هزینه های تولید ماه به ماه افزایش می یابد و ازطرف دیگر قدرت خرید مردم کمتر می شود اما باز سراغ قیمت گذاری دستوری می رویم که از جیب تولیدکننده یارانه بدهیم. وی کاهش سرانه مصرف لبنیات را ناشی از چند عامل می داند: همه این مشکلات به کاهش قدرت خرید مردم برنمی گردد، چون کالاهای آسیب رسانی مثل چیپس، پفک، نوشابه و... بیش از محصولات لبنی، با افزایش قیمت روبه رو شدند ولی میزان مصرف آنها کاهش پیدا نکرد. مثلا قیمت نوشابه صددرصد افزایش قیمت داشت ولی میزان مصرف سرانه آن تغییری نکرد، یعنی برای بخشی از خانواده ها هنوز خرید محصولات لبنی در اولویت نیست.