از زمان راه‌اندازی «سامانه بازارگاه» تاکنون تولیدکنندگان و انجمن‌های دام و طیور به عملکرد این سامانه معترض بودند و اذعان داشته‌اند که سامانه‌ای ناکارآمد است اما چندی پیش پنج تشکل کشاورزی با اعلام رضایت خود از این سامانه سوالات زیادی را در اذهان به وجود آورده‌اند.
سازوکار تامین نهاده‌های دامی و نوسان قیمت آن در بازار سالیان متمادی است که وجود دارد. نهاده‌های دامی به دلیل اینکه بر قیمت تمام‌شده محصولات تاثیر مستقیم دارد، بسیار حائز اهمیت است. هر سال که بازار خبرهای نهاده داغ می‌شود، مسئولان با وعده و وعید مدتی تب اخبار را فرو می‌نشانند اما بعد از مدتی با افزایش قیمت‌های محصولات پروتئینی معلوم می‌شود که آن حرف‌ها فقط در حد حرف بوده است و بر روی کاغذ.
تشدید تحریم‌ها
دو سالی است که با بالا رفتن قیمت دلار و تشدید تحریم‌ها این مشکل وارد مرحله جدیدی شده است و در ایامی در سال به حد بحرانی هم رسیده است.
بسیاری از مرغداری‌ها به دلیل نبود نهاده مرغ‌های خود زودهنگام را روانه کشتارگاه کردند که به همین دلیل در ایامی از سال با کمبود مرغ و تخم مرغ در بازار مواجه شده‌ایم. بسیاری از دامداران هم حتی بره‌ها و گوسفندان مولد خود را راهی کشتارگاه کردند.
در این مدت کمبود غذای دام، طیور و آبزیان همزمان با دیگر مشکلات اقتصادی کشور عامل بالا رفتن قیمت مواد پروتئینی شده است و هر ورز سفره مردم کوچکتر و کوچکتر. اما هر بار وعده کنترل این ماده حیاتی و کوتاه کردن دست دلالان و مبارزه با عوامل رانت در این حوزه گوش فلک را کر کرده است.
در سال ۹۷ بانک کشاورزی اعلام کرد که بر اساس هماهنگی‌هایی به‌عمل‌آمده با وزارت جهاد کشاورزی، در قالب سامانه بازارگاه مبادلات نهاده‌های کشاورزی (ذرت، جو، کنجاله، سویا و غیره) بین واردکنندگان با خریداران به واسطه‌گری توزیع‌کنندگان با سهولت بیشتری امکان‌پذیر خواهد شد.
دو سال بعد از راه‌اندازی سامانه
اما این سامانه نتوانست مشکلات را حل کند ؛به طوری که دو سال بعد از راه‌اندازی آن بازرس اتحادیه واردکنندگان نهاده‌های دام و طیور ایران از طولانی بودن روند ترخیص و توزیع نهاده‌های دامی از طریق سامانه بازارگاه ابراز نگرانی کرد. به گفته کسری لشکری، یکی از این مشکلات مشخص نبودن مشخصات مشتریانی است که نهاده به آنها تخصیص داده می‌شود. به عبارت دیگر قبل از راستی‌آزمایی اطلاعات واحد تولیدی، سهمیه در اختیار آنان قرار می‌گیرد.
یکی دیگر از مشکلات مطرح شده از سوی او، نیز طولانی بودن فرایند تأیید و ترخیص نهاده‌ها عنوان شد که بین ١٠ روز تا یکماه طول می‌کشد.
لشکری مشکل بعدی را روند کند فروش نهاده‌های دامی در بازارگاه عنوان کرد و افزود: گاهی تخصیص‌ها برای استان‌هایی انجام می‌شود که تمکن مالی خوبی ندارند یا نیازی به نهاده ندارند یا از نظر جغرافیایی متناسب با بندری که قرار است بارگیری از آنجا انجام شود، نیست.
در دی سال ۹۹ جلسه هم‌اندیشی مرکز پژوهش‌های مجلس با نخبگان و مسئولان درباره مشکلات نهاده‌های دام کشور برگزار شد که در این جلسه نائب‌رئیس کمیسیون کشاورزی مجلس با توجه به مشکلات توزیع نهاده در داخل آن را «سوءمدیریت» تعبیر کرد.
محمدجواد عسگری گفت: سامانه بازارگاه چهار اشکال اساسی دارد: نخست اینکه دخالت مدیریتی در این سامانه وجود دارد و همه چیز آن‌طور که ثبت اولیه شده پیش نمی‌رود؛ دوم بخش خصوصی اطلاعات خرید را وارد نمی‌کند؛ سوم تولیدکنندگان خرد، امکان ثبت سفارش ندارند و چهارم امکان نظارت کمیسیون‌های متولی نظیر کمیسیون کشاورزی مجلس وجود ندارد.
مشکلات توزیع نهاده
در همان جلسه احد آزادیخواه، عضو هیئت‌رئیسه کمیسیون کشاورزی مجلس، نیز درباره مشکلات توزیع نهاده توسط بازارگاه گفت: ۵۵ درصد نهاده‌ها در بازارگاه بارگذاری نمی‌شود. امکان فروش سهم نهاده وجود دارد. ۹ هزار واحد تولید ندارند اما سهمیه می‌گیرند و کارخانه‌های خوراک هم امکان فروش دارند. فرایند بازارگاه در دست دو وزارتخانه است و بخشی از نهاده‌ها هم در حوزه سرک از بین می‌رود.
این مشکلات تاکنون ادامه دارد و هنوز هیچ مشکل اساسی از این سامانه رفع نشده است.
دوشنبه شب، محمدعلی کمالی‌سروستانی، مشاور عالی اتحادیه مرغداران گوشتی در برنامه گفت‌وگوی ویژه خبری شبکه دوم سیما در این باره گفت: سامانه بازارگاه با پیمانکاری بانک کشاورزی و کارآفرینی جهاد کشاورزی برای تسهیل امور مدیریت و تأمین نهاده‌های دامی مرغدار راه‌اندازی شده است، حال آنکه بعضاً تأخیر در تأمین و رساندن نهاده‌های طیور به مرغداران ۳۰ تا ۴۰روز به طول می‌انجامد.
این در حالی است که جوجه‌ها در مدت زمان ۴۰ تا ۵۰ روز به مرغ تبدیل می‌شوند. اینجاست که مرغداران به سراغ بازار آزاد می‌روند و برای تأمین نهاده خود یا پول نقد می‌دهند یا تهاتر می‌کنند.
او افزود: از زمانی که مرغدار برای تأمین نهاده مورد نیازش به بازار آزاد رجوع می‌کند، کنتور هزینه مازاد بر قیمت‌گذاری به شماره می‌افتد. مرغدار در بازار آزاد مجبور است کمیت را فدای کیفیت کند و هر چه گیرش آمد بخرد تا مرغ‌هایش تلف نشود.
کرونا دلیل کندی تحویل کالا
عباس معروفان، مدیرکل خدمات بازرگانی خارجی وزارت جهاد کشاورزی هم در این برنامه گفت: سامانه بازارگاه اغلب در تحویل نهاده به مرغداران تأخیر دارد. علت آن است که مرغدار برای ثبت درخواست خرید، ۱۰ روز فرصت دارد، بازارگاه هم باید کالای مورد درخواست مرغدار را از بندر ماهشهر حمل کند و به مصرف‌کننده برساند، حال آنکه گرمای هوا، قطعی برق و کرونا سبب کندی تحویل کالا از سوی واحد حمل و نقل می‌شود.
رئیس شورای تأمین‌کنندگان دام کشور هم گفت: بازارگاه به جای آن که مشکل دامداران و مرغداران را حل کند، اوضاع را بدتر کرده و ضربه جبران‌ناپذیری به تولید زده است.
منصور پویان افزود: با عملکرد فعلی سامانه بازارگاه، دولت به جای نظارت تصدی‌گری تأمین و تخصیص نهاده دامی را عهده‌دار شده است. اکنون تمام نهاده‌های دامی مورد نیاز از بازار آزاد تأمین می‌شود. در این بین حواله‌فروشی هم اتفاق می‌افتد.
ذرت پیدا نمی‌شود
همچنین رئیس هیات‌مدیره اتحادیه مرغ تخم‌گذار تهران در گفت‌وگو با خبرگزاری مهر وضع بازار نهاده‌های دامی را «بسیار نامطلوب» ارزیابی کرد و افزود: یک ماه و نیم است که ذرت پیدا نمی‌شود و برخی تولیدکنندگان هنوز ذرت سهمیه مرداد خود را دریافت نکرده‌اند و آن را از بازار آزاد کیلویی شش هزار تومان خریداری می‌کنند؛ در حالی که نرخ مصوب آن کیلویی ۱,۹۰۰تومان است.
ناصر نبی‌پور با بیان اینکه مرغداران به طور میانگین نیاز یک ماه خود را از بازار آزاد تأمین می‌کنند، گفت: دو روز پیش به تولیدکنندگان اعلام کردند که ۴۰درصد ذرت مصرفی خود را می‌توانند دریافت کنند اما باقی آن را مشخص نیست که چه زمانی دریافت خواهند کرد.
او ادامه داد: همین ۴۰درصد را هم وقتی ثبت‌نام می‌کنیم، همان زمان تحویل نمی‌گیریم، معمولاً بین ۷ تا ۱۰روز زمان می‌برد و گاهی نیز بیش از یکماه طول می‌کشد.
مسئولان باید جوابگو باشند
نبی‌پور با بیان اینکه در این مدت مرغدار باید نهاده مورد نیاز خود را از بازار آزاد تأمین کند، گفت: مسئولان باید جوابگو باشند که نهاده‌های بازار آزاد از کجا آمده است؟ ما هر چقدر نهاده بخواهیم در بازار آزاد وجود دارد. شنیدن وعده و عید سروسامان دادن اوضاع نابسامان بازار و تولید چیز تازه ای نیست اما زمانی که دست‌اندکاران این حوزه از این سامانه دفاع می‌کنند و چشمان خود را بر روی معایب و مشکلات آن می‌بندند جای تعجب دارد.
با وجود همه این انتقادات در ۱۶شهریور، ۵ تشکل بخش کشاورزی مشتمل بر انجمن تولیدکنندگان جوجه یک‌روزه، اتحادیه سراسری مرغداران میهن، کانون انجمن‌های صنفی کارفرمایی مرغ گوشتی ایران، اتحادیه کارخانجات خوراک دام و طیور و انجمن صنفی گاوداران ایران در نامه‌ای به سیدجواد ساداتی‌نژاد، وزیر جهاد کشاورزی، از عملکرد سامانه بازارگاه صرفاً قدردانی کرده‌اند.
در متن این نامه آمده است:
«احتراماً همانگونه که مستحضرید توزیع نهاده‌های مورد نیاز صنعت طیور کشور از ابتدای مهر ماه سال گذشته به طور سیستمی از طریق سامانه بازارگاه انجام می‌شود و این روند علاوه بر ایجاد سهولت و شفافیت در دسترسی بدون واسطه به واردکنندگان نهاده‌های دامی سرعت و راحتی در خرید نهاده‌های مذکور را نیز به همراه داشته است.
در همین راستا تشکل‌های تولیدی مرتبط با صنعت دام و طیور کشور به نمایندگی از تولیدکنندگان زحمتکش این صنعت ضمن ابراز رضایت از نحوه عملکرد سامانه بازارگاه از تمام دست‌اندرکاران و متولیان موضوع در وزارت جهاد کشاورزی به خصوص معاونت امور تولیدات دامی و مرکز فناوری اطلاعات آن وزارتخانه تقدیر و تشکر می‌نمائیم.
در همین رابطه خواهشمند است دستور فرمائید علاوه بر ادامه مناسب خدمات توزیع نهاده‌ها و خوراک آماده طیور از طریق سامانه بازارگاه نسبت به تأمین به موقع نهاده‌های مورد نیاز نظارت بر کیفیت نهاده‌های عرضه شده و همچنین رفع مشکل حمل و نقل نهاده‌های خریداری شده اقدام مقتضی انجام شود.»
