در 10 سال گذشته مصرف لبنیات در خانواده‌های ایرانی کاهش داشته است. به همین دلیل پژوهشگران سیاست‌گذاری غذا و تغذیه دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی با انجام یک مطالعه، به مقایسه سیاست‌های افزایش تولید و مصرف لبنیات در ایران و جهان پرداختند.
به گزارش ایسنا، طی دهه اخیر؛ مصرف لبنیات در خانوارهای ایرانی روند کاهشی داشته و به حدود ۱۶۴ گرم در روز رسیده است. در «سبد غذایی مطلوب برای جامعه ایرانی» پیشنهاد شده که مصرف روزانه لبنیات باید ۲۵۰ گرم در روز برای هر نفر باشد و مشاهده می‌شود که مصرف لبنیات در خانواده‌های ایرانی با مقادیر توصیه‌شده، فاصله بسیار زیادی دارد.
این در حالی است که طبق ماده ۸۴ قانون برنامه چهارم، دولت موظف به برقراری امنیت غذا و تغذیه در کشور، تامین سبد مطلوب غذایی و کاهش بیماری‌های ناشی از سوء تغذیه و گسترش سلامت همگانی در کشور است.
مصرف ناکافی شیر و لبنیات در دوره کودکی و نوجوانی می‌تواند با کاهش تراکم توده استخوانی، سبب افزایش خطر بروز پوکی استخوان در بزرگسالی شود. همچنین کاهش مصرف لبنیات در بلند مدت نیز با خطر بروز بیماری‌های مزمن مانند دیابت، بیماری‌های قلبی و عروقی و انواع سرطان‌ها همراه است. بنابراین لبنیات به عنوان بخش مهمی از یک رژیم سالم و متعادل، می‌تواند بار بیماری‌های مزمن شایع در جمعیت را کاهش داده و هزینه‌های درمانی را برای جامعه به طور قابل ملاحظه‌ای کم‌تر کند.
با توجه به اهمیت این موضوع، پژوهشگران سیاست‌گذاری غذا و تغذیه با انجام یک مطالعه سیاست‌های مورد استفاده در حوزه تولید و مصرف لبنیات در ایران و سایر کشورهای جهان را مورد بررسی قرار دادند.
برای انجام این تحقیق، پایگاه‌های اطلاعاتی معتبر داخلی و خارجی جستجو شد و همچنین مقالات، گزارش‌ها و تارنماهای رسمی مرتبط با کشاورزی؛ مانند USDA، سازمان جهانی بهداشت، پارلمان اروپا و... مورد بررسی قرار گرفتند.
بررسی‌های انجام شده نشان می‌دهد که سیاست‌های کشاورزی در جهان، در بخش تولید، پنج رویکرد متفاوت دارند. این رویکردها شامل موارد زیر هستند:
- ارائه سیاست‌ها و ابزارهای مدیریت ریسک که باعث کاهش مخاطرات کاهش‌دهنده درآمد در بخش کشاورزی می‌شود. مانند: ابزارهای سیاستی حمایتی غیر قیمتی مانند بیمه درآمدی و ابزارهای سیاستی حمایتی قیمتی مانند کنترل تولید خریدهای داخلی، تعیین قیمت حمایتی و ...؛
- کاهش هزینه سرمایه و نهاده از طریق پرداخت یارانه‌های مستقیم و غیرمستقیم به نهاده‌های تولید و اعطای تسهیلات مالی ارزان‌قیمت برای تحریک سرمایه‌گذاری؛
- حمایت از قیمت بازار داخلی از طریق ایجاد تعرفه‌های واردات و مشوق‌های صادراتی؛
- انواع پرداخت‌های مستقیم به کشاورزان؛
- بهبود محیط کسب‌وکار برای کشاورزی؛ مانند سرمایه‌گذاری در زیربناها، توسعه خدمات عمومی نظیر آموزش، ترویج و تحقیقات کشاورزی و...
همچنین اقدامات سیاستی که در دنیا برای بهبود الگوهای غذایی در جوامع انجام می‌شود را می‌توان در پنج دسته کلی طبقه‌بندی کرد. این اقدامات شامل «برنامه‌های کمک غذایی» ؛ مانند انتقال پول نقد و کالابرگ‌های غذایی، «تهیه و ارائه غذا در محیط‌های مشخص» مثل مدارس جوامع و یا محل‌های کار، «برنامه‌های ترویجی مصرف غذا» مانند تبلیغات بازاریابی به ویژه برای کودکان، کمپین‌های رسانه‌ای و آموزش تغذیه، «برچسب‌گذاری غذایی» مانند برچسب‌گذاری تغذیه کالاها و برچسب‌گذاری کالری در فروشگاه‌ها و رستوران‌ها، هستند.
بر اساس این بررسی‌ها؛ به نظر می‌رسد رویکردی جامع و مبتنی بر کل نظام تولید و مصرف شیر و لبنیات، در کشور وجود ندارد و سیاست‌ها در بخش‌های تولید، فرآوری، عرضه و مصرف؛ به صورت بخشی، بعضاً مقطعی و غالباً بدون ارزشیابی تاثیرات آن‌ها در هر بخش و بخش‌های دیگر اتخاذ شده‌اند.
پژوهشگران این مطالعه معتقدند: با توجه به شرایط موجود، اتخاذ رویکردی فرابخشی در این زمینه بسیار الزامی است. تضمین تداوم تولید شیر کافی و با کیفیت، پیش‌نیاز انکارناپذیر افزایش سرانه مصرف آن در جامعه است. به همین دلیل؛ در تدوین هرنوع سیاستی برای افزایش سرانه مصرف شیر در جامعه، حمایت از تولیدکنندگان شیر باید در اولویت قرار داشته باشد.
به گفته این محققان؛ قیمت‌گذاری شیرخام با روش‌های منسوخ شده، در کنار قیمت بالای نهاده‌های دامی ناشی از روش ناکارآمد حمایت ارزی و میزان پایین بهره‌وری، می‌تواند موجب درآمد ناکافی کشاورزان و ضرردهی مزارع تولید شود و همچنین کاهش حاشیه سود صنایع لبنی ناشی از قیمت‌گذاری دستوری، در بلند مدت می‌تواند به تعطیلی واحدهای تولیدی و فرآوری لبنیات بینجامد که خود موجب کاهش عرضه، افزایش بیشتر قیمت فرآورده‌های لبنی و تاثیر منفی بر مصرف‌کنندگان می‌شود.
این پژوهشگران می‌گویند: از سوی دیگر؛ آزادسازی قیمت‌ها نیز ممکن است دسترسی بخش کم‌درآمد جامعه را به لبنیات تحت تاثیر قرار دهد. بنابراین ضروری است، به طور هم‌زمان احیای برنامه‌های حمایتی دولت در زمینه مصرف شیر و لبنیات، از جمله برنامه شیر مدرسه و توزیع حداقل ۷۰ نوبت شیر در هر سال تحصیلی در کلیه مدارس و مقاطع تحصیلی در سطح کشور قرار گرفته و همچنین پیگیری گنجاندن مقادیر کافی لبنیات در برنامه‌های کمک‌غذایی برای سالمندان، بسته‌های غذایی حمایتی برای دهک‌های درآمدی پایین جامعه، علاوه بر مادران باردار و کودکان دچار سوء تغذیه تحت پوشش طرح حمایتی مشارکتی، مد نظر قرار گیرد.
پژوهشگران پیشنهاد می‌کنند؛ بودجه‌ای که در حال حاضر به صورت مابه‌التفاوت نرخ ارز به نهاده‌های دامی پرداخت می‌شود و به نظر می‌رسد کارایی لازم را ندارد، به عنوان منبع مالی این برنامه‌های حمایتی مورد استفاده قرار گیرد.
در انجام این تحقیق روشنک روستایی، حسن عینی زیناب و فاطمه محمدی نصرآبادی؛ پژوهشگران انستیتو تحقیقات تغذیه‌ای و صنایع غذایی کشور در دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی مشارکت داشتند.
یافته‌های این مطالعه پاییز سال جاری به صورت مقاله علمی با عنوان «پیشنهادهای سیاستی به منظور افزایش سرانه مصرف شیر و لبنیات در کشور بر پایه مرور دامنه» در مجله علوم تغذیه و صنایع غذایی ایران منتشر شده است.
