تبعات اقتصادی کرونا در تمام دنیا شرایط کسب و کارها را تغییر داده ولی با توجه به شرایط اقتصادی کشورها قبل از کرونا، وضعیت متفاوت است.
قرنطینه یکی- دو ماهه بسیاری از کسب و کارها را به تعطیلی کشاند و حتی باعث کمبود مواد غذایی شد. در حالی که کشور ما قبل از کرونا هم درگیر بحرانهای ارزی و تحریم بود و از سال گذشته یکی از دغدغههای اصلی مردم گرانی روزانه مواد غذایی بود. با وجود آنکه در زمان اوج کرونا هم در کشور، دچار کمبود مواد غذایی نشدیم، اما حاال باید بپذیریم که کرونا بحرانهای اقتصادی در کشورمان را بیشتر کرده و افزایش چند باره قیمت مواد غذایی اساسی، مردم را غافلگیر کرده است. افزایش هزینه خورد و خوراک به ویژه مواد غذایی ضروری مانند لبنیات، بدون آنکه درآمدها افزایش یافته باشد، نتیجهای جز ناامنی غذایی نخواهد داشت. لبنیات یکی از 5 گروه اصلی مواد غذایی است که مصرف آن ریزمغذیهای ضروری بدن را تامین میکند و یکی از شاخصهای سالمت در هر کشوری است. متاسفانه، سرانه مصرف لبنیات در کشور ما یکسوم استانداردهای جهانی است. با این وضعیت سرانه و با افزایش قیمتها که باز هم ادامه دارد، چه راهی وجود دارد تا سرانه مصرف لبنیات پایینتر نیاید و اینکه این شرایط تغذیهای چه تاثیرات بلندمدتی میتواند داشته باشد؟ این هفته در صفحه »دیدهبان تغذیه« در این زمینه با دکتر وحید مفید رئیس مرکز رشد و نوآوری انستیتو تحقیقات تغذیه و صنایع غذایی کشور و عضو هیأت علمی دانشکده تغذیه و علوم صنایع غذایی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی گفتوگو کردیم که در ادامه میخوانید.
آقای دکتر! می دانید که باز هم لبنیات گران شد و این گرانی بیشتر سبب می شود که اقشار کم درآمد جامعه توان خرید نداشته باشند. آیا این قضیه تولید لبنیات را هم تحت تاثیر قرار می دهد؟
ارتباطی بین میزان تولید و افزایش قیمت وجود ندارد، ممکن است افزایش قیمت باعث کاهش مصرف شود. از آنجایی که درآمد خانواده ها ثابت است، وقتی اقلام مصرفی گران تر می شود، سفره مردم کوچک تر می شود ولی این قضیه ارتباطی به افزایش یا کاهش تولید ندارد و طبق گزارش هایی که دامداران می دهند با توجه به افزایش قیمت ها در چند ماه اخیر، تولید کم نشده است.
- صحبت شما کاملا درست است اما وقتی مردم لبنیات کمتر مصرف کنند و تولیدکننده میزان تولیدش مانند قبل باشد، ضرر نمی کند؟
به دلیل بالا رفتن هزینه ها در سال جاری، قیمت تمام شده شیر خام افزایش یافته و دامداران قیمت را بالا بردند و کارخانه ها هم برای کالاهای اصلی افزایش قیمت کمتری داشتند و قطعا مجددا افزایش قیمت خواهند داشت.این قضیه همان طور که گفتم سبد خانواده ها را کوچک تر می کند اما با گران شدن لبنیات امسال یک 10 هزار تن شیر خشک صادر شد و 10 هزار تن دوم هم در حال صادر شدن است. در حقیقت، سر ریز شیری که مردم مصرف نمی کنند، تبدیل به شیر خشک می شود و بعد صادر می شود.
- همه می دانیم که مصرف لبنیات برای سلامت بدن مفید است اما گاهی به دلیل تغییر شرایط زندگی، انتخاب های غذایی هم تحت تاثیر قرار می گیرد.لطفا در مورد مهم ترین تبعاتی که پایین آمدن سرانه مصرف لبنیات می تواند در بلندمدت ایجاد کند، توضیح دهید.
به صورت کلی، در برنامه سوم و چهارم توسعه به بعد، متوسط سرانه مصرف لبنیات 160 کیلوگرم برای هر ایرانی دیده شده بود ولی متاسفانه سرانه مصرف ما در برخی آمارها می گوید که کمتر از نصف این مقدار است و نسبت به سال های قبل که 90 تا 95 کیلوگرم بود در حال حاضر کمتر شده و به 70 کیلوگرم و ماکزیمم 80 کیلوگرم رسیده است. در تمام دنیا مصرف لبنیات به عنوان یکی از شاخص های سلامت و توسعه در نظر گرفته می شود. ما تاکنون روند مناسبی را نداشتیم و با این گرانی مصرف کمتر هم می شود. تبعات این قضیه چه در نسل بچه ها که باید نسل سالمی داشته باشیم و چه برای بقیه گروه های سنی جامعه کم نیست. شیر یکی از بهترین پروتئین های منبع حیوانی و بهترین منبع کلسیم است که کنار فسفر می تواند در بدن جذب شود. تمام مواد مغذی که در شیر وجود دارد ارزش تغذیه ای بالا دارند و هیچ ماده غذایی جایگزین شیر نمی شود. شیر را با هیچ پروتئین ارزان تری نمی شود، جایگزین کرد. اگر گوشت مصرف شود، بسیاری از آمینواسیدهای ضروری بدن تامین می شود ولی به نسبت شیر گران تر است. بنابراین کاهش مصرف هم در کودکان ما و هم در نوجوانان تاثیر منفی دارد. حتی افرادی که در سنین جوانی هستند، با کاهش مصرف لبنیات وقتی به سنین بالاتر می رسند، دچار پوکی استخوان و کمبودهای تغذیه ای می شوند که تمام اینها به نوعی هم فرد را گرفتار می کند و هم سیستم بهداشت و درمان مملکت. مردمی که شیوع پوکی استخوان در آنها بالا باشد، با کوچک ترین اتفاقی،استخوان هایشان دچار شکستگی می شود. همچنین کمبود کلسیم باعث خراب شدن زود هنگام دندان ها خواهد شد بنابراین کاهش مصرف لبنیات عوارض دارد و مجموعه این عوارض بر سیستم بهداشت و درمان هم فشار وارد می کند.
- به اعتقاد شما چگونه می توان با توجه به شرایط اقتصادی که کشور ما دارد، این سرانه پایین را حداقل حفظ کرد تا پایین تر نرود؟
اگر بگویم یارانه ای درنظر بگیریم و برای عموم مردم شیر و لبنیات ارزان برسانیم که امری نشدنی است ولی ما می توانیم حمایت ها و یارانه ها را هدفمند کنیم. به نظرم در دو گروه از مردم می توان این کار را انجام دهیم. گروه اول بچه ها هستند که همان راه اندازی شیر مدرسه کمک کننده خواهد بود تا شیر ارزان و با کیفیت دریافت کنند. گروه دوم شناسایی افراد آسیب پذیری که تمکن مالی ندارند. من شنیدم در کشورهای توسعه یافته تر برای افرادی که نیاز غذایی خاص دارند، در قالب سبدها و بن های حمایتی به گروه های آسیب پذیر، مواد غذایی می دهند. بنابرابن اگر کمیته امداد و بهزیستی از برخی از خانواده ها حمایت می کند، فکری به حال وضعیت غذایی آنها داشته باشد و فرآورده های غذایی را در حمایت های مالی باید بگنجانیم. در بررسی هایی که انجام شده درصدی از جامعه هم به دلیل عدم اطلاع کامل از خواص شیر گاهی، مصرف شیر را با مواد غذایی ناسالم مثلا نوشیدنی های شیرین جایگزین می کنند. مثلا به جای اینکه به فرزنداشان میان وعده شیر و کیک بدهند، شیر را با نوشیدنی هایی که قند بالاتری دارد، جایگزین می کنند. بنابراین با فرهنگ سازی و آموزش باید سواد تغذیه ای را بالا برد تا مردم انتخاب اصلح داشته باشند. متاسفانه برنامه شیر مدرسه همان طور که می دانید به خوبی اجرایی نشد. حتی یک سال آن را به مزایده گذاشتند و آخر هم به جایی نرسیده که هر سال به بچه ها شیر داده شود! در سال های اخیر این گونه بوده و الا اگر به سابقه شیر مدرسه در 17 سال گذشته نگاه کنید، ایران بزرگ ترین شیر مدرسه دنیا را داشت و من خاطرم هست که یک تقدیرنامه از طرف فدراسیون بین المللی شیر به ایران داده شد.این تقدیرنامه به عنوان بزرگ ترین شیر مدرسه دنیا که بیشترین تعداد شیر به بچه ها توزیع می شد،اهدا شد. بعد از آن سال ها از سال 84، 85 کم کم جمع شد و شیر مدرسه به مناقصه گذاشته شد. در حالی که سلامت بچه ها و دانش آموزان با مناقصه و چنین اقداماتی به خطر می افتد.
- یک مساله مهم سلامت لبنیات سنتی است، همان طور که می دانید تولید کنندگان لبنیات سنتی روز به روز بیشتر می شود و این یعنی اقبال مردم به این لبنیات بیشتر است. شایعاتی که در مورد لبنیات صنعتی بیان می شود مثل وجود وایتکس در آن یا سطح بالای آفلاتوکسین هم در باور مردم خیلی تاثیر گذار است. آیا می توان این باورها را به راحتی اصلاح کرد؟
من در مورد این شایعات صحبت کنم شاید بسیاری از باورهای نادرست تغییر کند. من تجربه ای که در سازمان غذا و دارو داشتم و چه در زمان تدریس در دانشگاه هیچ گزارش مستندی مبنی بر اینکه وایتکس در شیر و فراورده های لبنی وجود دارد، دریافت نکردم. متاسفانه یک گزارشی از یک فرد غیرمطلع بیان شده و هنوز هم این گفته از یاد مردم نرفته است. در مورد آفلاتوکسین هم طی کارهای تحقیقاتی بررسی شده بود که مقالات سطح آفلاتوکسین را با استانداردهای اروپا مقایسه کرده بودند. استانداردی که کدکس و آمریکا دارد 500 پی پی بی را برای آفلاتوکسین مجاز می داند. برای اتحادیه اروپا 50 پی پی بی درنظر گرفته شده است استاندارد ما 100 پی پی بی است یعنی از استاندارد اروپا بیشتر است ولی یک پنجم استاندارد کدکس است. در آن مقالاتی که اشاره شد با استاندارد اروپا سنجیده بودند و حدی که مشخص می شود یکی از عوامل مهم میزان سرانه مصرف است. در اتحادیه اروپا ما کشورهایی را داریم که سرانه مصرفشان 4 برابر ماست در حالی که در ایران با وجود سرانه پایین استاندارد ما 2 برابر اروپاست. در صورتی که بررسی های کدکس نشان داده تا 500 پی پی بی اشکالی ندارد.
- در هر صورت در هر صنفی تخلفاتی وجود دارد ولی نمی توان به همه صنف نسبت داد. اما در مورد لبنیات سنتی که اکثرا نظارتی بر آن نیست،تخلفات کمتر گزارش و رسانه ای می شود. درست است؟
بله، مساله دیگر این است که لبنیات سنتی شناسنامه ای ندارند و هیچ زمانی صحبتی از تخلفات آنها نمی شود. در صورتی که بررسی هایی که انجام شده از سوی وزات بهداشت در سطح عرضه بیشترین آلودگی ها از لبنیات سنتی بود و مردم نباید فریب بخورند. لبنیات صنعتی توسط دو سازمان غذا و دارو و ملی استاندارد کنترل می شود و هم در کارخانه و هم در بازار کنترل می شوند. توصیه ما این است که مردم مواد غذایی را بخرند که کنترل شده باشد. نکته دیگر این است که شیر خامی که وارد کارخانه می شود باید آزمایش شده باشد و اگر مطابق استاندارد نباشد، برگشت می خورد و در بیشتر مواقع جذب لبنیات سنتی می شود، درصورتی که متاسفانه مردم لبنیات سنتی را معادل محصول سالم می دانند. آنقدر تعداد عرضه کنندگان لبنیات سنتی زیاد است، نظارت بر آنها سخت است به ویژه با این جمعیت کارشناسان بهداشت. در حالی که کل کارخانه های تولیدکننده لبنیات صنعتی،به هزار عدد هم نمی رسد و 80 درصد بازار دست چند برند معتبر است که ده ها کارشناس کنترل کیفیت دارند و امکان خطا در آنها پایین است. در حالی که در یکی از استان های اطراف تهران، تعداد لبنیات سنتی2-3 هزار عدد بوده که نمیتوان ماده اولیه و محصول شان را به راحتی کنترل کرد.
- قبول دارید که وزارت بهداشت در زمینه اطلاع رسانی در مورد محصول سالم و ناسالم پررنگ و تاثیر گذار نیست و معمولا یک تخلفی رسانه ای می شود و بعد وزارت بهداشت در مورد آن اطلاع رسانی می کند.این قضیه در اعتماد مردم بر دستگاه های نظارتی تاثیر نمی گذارد؟
بله من هم حرف شما را قبول دارم. ما اگر مردم را به خوبی آگاه کنیم، مردم کنترلگرهای خوبی می شوند.اگر مردم خودشان برای انتخاب شان اطلاعات داشته باشند، نیازی به ناظر ندارند و در آن صورت مردم محصول ناسالم را نمی خرند. رسانه ها به ویژه صدا و سیما باید اطلاعات کافی در ا ختیار مردم بگذارند. ما در راهنمایی و رانندگی همیار پلیس تربیت کردیم، چه اشکالی دارد که همیار تغذیه و بهداشت داشته باشیم
- با توجه به شرایط کرونایی ایجاد شده و افزایش قیمت ها چه توصیه ای به مردم در مورد مصرف لبنیات دارید؟
در کنار رعایت نکات بهداشتی، بهترین راه پیشگیری، تقویت سیستم ایمنی بدن است و در این راستا یکی از گزینه های غذایی،مصرف شیر و فراورده های لبنی است زیرا در شیر لاکتوفرین، پروتئین ها و ایمونوگلوبین هایی را داریم که تقویت کننده سیستم ایمنی هستند. همچنین محصولات پروبیوتیک که در دنیا ثابت شده بهترین مواد غذایی برای رشد این میکرو ارگانیسم ها، لبنیات است که یکی از عوامل افزایش سیستم ایمنی هستند. علاوه بر آن، دولت مردان و حاکمیت باید حمایت از خانوارهای کم در آمد را به سمتی ببرند که در جهت سلامتشان باشد. یک سنت دیرینه وجود دارد که در سبد غذایی حمایتی روغن و قند و شکر گذاشته می شود، درصورتی که باید مواد مغذی در اولویت باشند. برای این زمان کرونا بهتر است در مدارس و دانشگاه ها شیر در اختیار کودکان و جوانان بگذاریم حتی در ادارات به کارمندان شیر داده شود..
/سلامت