نگاهی به آمار تغییرات قیمت مواد اولیه محصولات پلیمری و بهای ارز از ابتدای سال تاکنون حکایت از رشد قیمت بالای این مواد تحت‌تاثیر رشد بهای دلار دارد؛ موضوعی که تاثیرات بسیار زیادی روی قیمت محصولات میانی و نهایی، مواد بسته‌بندی و... دارد. این در شرایطی است که برخی معتقدند رشد قیمت محصولات نهایی در کشور منصفانه نیست و این موضوع را منهای رشد شدید قیمت مواد اولیه، بسته‌بندی و... مورد بررسی قرار می‌دهند. فعالان حوزه صنایع‌غذایی در این رابطه با اشاره به اینکه باید واقعیت‌های رشد قیمت تمام‌شده برای مردم روشن شده و این نکته نیز مورد واکاوی قرار گیرد که اولا سهم تولیدکننده از رشد قیمت‌ها بسیار ناچیز بوده و از سوی دیگر میزان رشد قیمت محصولات نهایی از میزان رشد قیمت تمام‌شده این محصولات پایین‌تر است.
رشد شدید قیمت مواد اولیه در ۶ ماه
با نگاهی به آمارها قیمت دلار از ابتدای سال‌جاری تاکنون در سامانه نیما درحدود ۱۰۰ درصد رشد را تجربه کرده است و این میزان رشد قیمت دلار نیمایی باعث شده تا قیمت محصولات مختلف با افزایش‌های ۸۰ تا ۱۰۰ درصدی روبه‌رو شود. به‌عنوان مثال قیمت ۰۰۳۵ که یکی از مواد اولیه پلیمری است نزدیک به ۱۰۰ درصد افزایش را در این مدت تجربه کرده و این میزان رشد برای پت ۸۲۱ رقمی بیش از ۸۰ درصد است. این در شرایطی است که bl۳ معادل ۷۰ درصد و ۵۲۵۱۸ نیز ۶۵ درصد رشد قیمت را از ابتدای سال تاکنون تجربه کرده‌اند. همچنین قیمت فروش هر کیلوگرم شیر خام توسط دامداری‌های حاضر در بورس از ۲۶ هزار و ۷۱۸ ریال در فروردین به ۳۴ هزار و ۲۶۵ ریال در مرداد امسال رسیده است که این رقم در شهریور نیز افزایشی بوده است. این به معنای رشد ۳۰درصدی بهای هر کیلو شیر خام است. حال باید به این تغییرها، افزایش هزینه حقوق و دستمزد، افزایش هزینه‌های حمل‌ونقل، افزایش هزینه‌های سوخت و انرژی و همه هزینه‌هایی که به تولیدکنندگان ایرانی تحمیل کرده است را نیز افزود تا به این نکته مهم رسید که تولیدکننده محصولات لبنی که بسته‌بندی به‌عنوان یکی از مهم‌ترین ملزومات فعالیت وی محسوب می‌شود در شرایط اسفباری قرار گرفته است و جز رشد قیمت محصولات و فرآورده‌های لبنی راه‌حل دیگری در برابر وی قرار ندارد.
بررسی‌ها نشان می‌دهد بهای هر لیتر شیر خام مورد استفاده در کارخانه‌های لبنیاتی تنها از سال ۹۶ تاکنون از لیتری هزار و ۵۱۲ تومان به ۳ هزار و ۲۵۰ تومان در تیر و بیش از ۳ هزار و ۶۰۰ تومان در مرداد رسیده است. این درحالی است که حقوق و مزایای نیروی کار براساس مقررات وزارت کار و امور اجتماعی نیز در این مدت ۳/ ۲ برابر شده است. از آنجا که بخشی از مواد اولیه مورد نیاز برای بسته‌بندی محصولات لبنی نیز وارداتی است، بنابراین ارتباط مستقیمی با قیمت دلار دارد و رشد بهای ارز در سال‌های اخیر باعث شده تا قیمت تمام‌شده مواد بسته‌بندی با رشد سرسام‌آوری روبه‌رو شود. قیمت هر کیلو پلی‌اتیلن ترفتالات که در سال ۹۶ رقمی درحدود ۲ هزار و ۵۰۰ تومان بوده به بیش از ۱۴هزار تومان در سال‌جاری رسیده است.
هزینه‌های حمل‌ونقل نیز درحد فاصل سال‌های ۹۶ تا ۹۹ درحدود ۷۵ درصد افزایش یافته است و این درحالی است که در این مدت قیمت محصولات لبنی به‌طور میانگین از ۳ هزار و ۱۸۰ تومان به حدود ۶ هزار و ۹۰۰ تومان رسیده است که نشان می‌دهد رشد قیمت محصولات لبنی کمتر از رشد قیمت‌های تورمی و حتی کمتر از هزینه‌های تولید در کشور بوده است. این عوامل باعث کاهش میزان سوددهی شرکت‌های لبنیاتی وهمچنین کاهش علاقه‌مندی سرمایه‌گذاران برای حضور در این صنعت شده است. به عقیده فعالان این صنعت، این رشد قیمت‌ها در شرایطی است که قیمت‌های مندرج روی محصولات لبنیاتی که در فروشگاه‌های کشور عرضه می‌شوند قیمت‌های تولید نیستند و ۳۰ تا ۴۰ درصد آن به توزیع‌کننده این محصولات تعلق دارد و ۹ درصد نیز به‌عنوان مالیات ارزش افزوده به حساب خزانه واریز می‌شود و به عبارتی قیمت فروش و قیمتی که بر مبنای آن سود تولیدکننده محاسبه می‌شود بسیار کمتر از ارقام دریافتی از مصرف‌کننده نهایی است که باعث شده حاشیه سودهای تولیدکننده محصولات لبنیاتی رقمی بسیار پایین و ناچیز باشد.
در این ارتباط رئیس هیات‌مدیره کانون انجمن‌های صنفی صنایع‌غذایی و دبیرخانه صنعت، معدن و تجارت ایران با اشاره به رشد قیمت مواد پتروشیمی و در پی آن افزایش هزینه‌های بسته‌بندی صنایع‌غذایی در ماه‌های اخیر گفت: وقتی صنایع مادر مثل پتروشیمی، فولاد، برق و ... به‌صورت بی‌رویه افزایش قیمت داشته باشند روی صنایع دیگر هم تاثیر می‌گذارد. به گفته مرتضوی، قیمت مواد اولیه ساخت نایلون، سلفون، کیسه، گونی و اقلام بسته‌بندی مثل ظروف پلاستیکی طی سه ماه گذشته ۱۳۰ تا ۱۴۰ درصد افزایش داشته و از طرف دیگر در بورس دائما به قیمت‌ها رقابت می‌خورد، برای مثال قیمتی که در بورس اعلام می‌شود ۱۶ هزار تومان است، اما با قیمت رقابت کیلویی ۳۰ هزار تومان به فروش می‌رسد. به گفته وی کارخانه‌هایی که از کیسه‌های پلی‌پروپیلن استفاده می‌کنند، تا چند ماه پیش آن را ۱۲۰۰ تومان می‌خریدند، اما اکنون به ۲۸۰۰ تومان رسیده، یعنی ۱۴۰ تا ۱۵۰درصد افزایش داشته است. این درحالی است که صنعت پتروشیمی با افزایش هزینه برق، گاز، دستمزد کارگر و موارد دیگر مواجه نبوده و نباید قیمت‌های خود را افزایش دهد، اما مشخص نیست که به چه علت مواد پتروشیمی به قیمت‌های گزاف فروخته می‌شود.
وی با انتقاد از رشد قیمت‌ها در صنایع مادر به‌خصوص صنعت پتروشیمی ادامه داد: وقتی قیمت ماده پتروشیمی به‌عنوان یک صنعت مادر در همه کالاها تاثیر دارد نباید در دو یا سه ماه قیمت آن ۱۵۰ تا ۱۶۰ درصد افزایش داشته باشد. من به‌عنوان کسی که در بخش‌های مختلف صنعت کار می‌کند، دلیلی برای افزایش قیمت مواد پتروشیمی نمی‌بینم. عده‌ای معتقدند شرکت‌های پتروشیمی تمهیداتی را به کار می‌برند تا با تنظیم عرضه و تقاضا قیمت بالا برود.
دخالت‌های منفی دولت در بازار
قیمت مواد لبنیاتی تابعی از قیمت شیر خام، مایه شیر، مایه ماست، پودر کاکائو، مواد افزودنی دیگر، مواد اولیه بسته‌بندی محصولات لبنی، حقوق و دستمزد و مولفه‌های دیگری است که همه این عوامل سهم بالایی در تعیین قیمت تمام‌شده این محصولات دارند و در این بین مهم‌ترین عامل تعیین‌کننده قیمت تمام‌شده محصولات لبنی، شیر خام است که متاسفانه قیمت‌های تعیین شده آن هیچ‌گاه توسط تامین‌کنندگان شیر خام رعایت نشده است. یک تقسیم‌بندی نشان می‌دهد عوامل موثر بر قیمت تمام‌شده صنایع لبنی به دو بخش نهاده‌ها و عواملی که توسط دولت قیمت‌گذاری می‌شوند و دوم مواردی که تحت کنترل دولت نیستند و عملا عرضه و تقاضا بر آنها حاکم است تقسیم می‌شوند. به‌عنوان مثال دلیل افزایش قیمت شیر خام علاوه بر عرضه و تقاضا به افزایش قیمت نهاده‌های دامی برمی‌گردد که مطابق آخرین جلسه ستاد تنظیم بازار در تاریخ ۲۶ شهریور ماه مقرر شد با توجه به تغییر قیمت نهاده‌های دامی باید قیمت‌های جدیدی برای شیر خام تعیین شود.
فعالان این صنعت معتقدند دولت برای تعادل در عرضه و تقاضای هر محصولی می‌تواند با سیاست‌گذاری در واردات و صادرات این تعادل را ایجاد کند، اما متاسفانه امسال نیز در تاریخ ۶ تیر ماه که قرار بود قیمت شیر خام به‌رغم توافق با دامداران و صنایع لبنی در قیمت ۳ هزار و ۴۰۰ تومان تعیین شود (با احتساب هزینه حمل) اما این قیمت در ستاد تنظیم بازار به ۲ هزار و ۹۰۰ تومان به اضافه ۷ درصد کاهش داده شد و از همان روز مشخص شد که این مصوبه چند روزی بیشتر دوام نخواهد داشت. دلیل این مدعا نیز نامه‌نگاری رئیس هیات‌مدیره گاوداران در همان تاریخ بود که عدم پایبندی سازمان حمایت به قیمت توافقی را یادآوری کرده و اعلام کرد این قیمت از توان دامداران خارج است و عملی نیست. دلیل دیگر مراجعه به ۱۰ شرکت گاوداری حاضر در بورس است که نشان می‌دهد قیمت ۳ هزار و ۱۰۰ تومان به هیچ‌وجه رعایت نمی‌شود. به عقیده فعالان این حوزه متاسفانه دولت هیچ کنترلی بر تامین‌کنندگان شیر در کشور ندارد که دلیل آن کثرت فعالان در این حوزه است. از سوی دیگر به هم خوردن عرضه و تقاضا نیز در این حوزه دخالت دارد و بی‌ثباتی قیمت نهاده‌های دامی را نیز باید به این موضوعات اضافه کرد که همه این مسائل باعث شده قیمت مصوب دولت از طرف تامین‌کنندگان شیر خام رعایت نشود. در نتیجه دولت عملا برای کنترل و تنظیم و ثبات‌بخشی به بازار سیاستی را در پیش نمی‌گیرد جز سیاست سرکوب قیمت. اینکه دولت می‌گوید شرکت‌های لبنی شیر را با قیمت‌های غیرمصوب خریداری نکنند ابدا یک سیاست و گفتمان قابل قبول نیست و نمی‌توان گفت دولت با این صحبت‌ها سیاست‌گذاری کرده و برعکس با این سیاست‌ها تنها تعطیلی صنایع، بیکاری و به هم خوردن تعادل در حوزه محصولات سلامت‌محور را رقم می‌زند و کمکی به تولیدکنندگان نخواهد کرد.
مشکلات قیمت‌گذاری در ایران
موضوع مهم دیگر آنکه شرکت‌های لبنی در موج‌های قیمتی شیر خام همیشه سپر بلا هستند و این شرکت‌ها همواره دستخوش گرفتاری‌های ناشی از این سیاست‌ها می‌شوند. این درحالی است که در سایر صنایع مانند گوشت و تخم‌مرغ هیچ‌کس پاسخگوی افزایش قیمت‌ها نیست، زیرا به‌دلیل تعدد مراکز پخش و شبکه‌های بسیار وسیع در این حوزه‌ها که صنفی هستند دولت در مورد آنها کنترل لازم را انجام نمی‌دهد، در نتیجه قیمت‌ها در این بخش همواره افزایش می‌یابد. این درحالی است که کنترل عرضه و تقاضا زمانی می‌تواند مفید باشد که به افزایش قیمت تمام‌شده در تولید منتهی نشود و این مهم از طریق آزادسازی چرخه‌های تجاری عملی‌تر است تا کنترل کامل آن، زیرا کنترل واردات و صادرات در شرایطی که قیمت تمام‌شده تولید افزایش یابد تنها به افت تولید و توقف آن منتهی می‌شود و نمی‌توان گفت سیاست‌گذاری مطلوبی درحوزه کنترل قیمت‌ها صورت گرفته است زیرا این روش‌ها تنها باعث افت تولید و به حاشیه رانده شدن تولیدکنندگان شده است.
مهم‌ترین آیتم در این ارتباط مواد پتروشیمی عرضه شده در بورس برای تولید محصولات و ظروف بسته‌بندی است. بر مبنای قوانین ملاک قیمت‌گذاری مواد اولیه پتروشیمی موردنیاز در تولید ظروف بسته‌بندی در صنایع‌غذایی به‌خصوص محصولات لبنی بر مبنای فوب خلیج‌فارس تعیین شده تا با ارز نیمایی این محصولات تعیین قیمت شود که با این فرمول‌ها قیمت این مواد ظرف ۶ ماه گذشته تقریبا دو برابر شده است. گریدهای مواد اولیه از جمله مواد پلی‌اتیلن سنگین بادی، سنگین تزریقی، پلی پروپیلن‌های مختلف و پلی‌استایرن‌ها تقریبا با دو برابر قیمت به فروش رسیده‌اند که این بخش در واقع باعث می‌شود شرکت‌های لبنی و غذایی به‌شدت آسیب ببینند. از همین مقایسه ساده باید به این نتیجه برسیم که در کشور دو نظام قیمتی وجود دارد؛ نظامی که عرضه و تقاضا را محترم شمرده و آن را مبنا می‌داند (درحوزه مواد اولیه پلیمری) و همزمان نظام سرکوبگرانه قیمتی که اجازه افزایش قیمت را به تولیدکننده نمی‌دهد (مانند تولیدکنندگان صنایع لبنی).
مقام دولتی و نظارتی نیز معتقد است عرضه محصولات پلیمری بر مبنای عرضه و تقاضا است و قیمت‌گذاری آن نیز بر مبنای فوب خلیج‌فارس و قوانین تنظیم شده در کشور است اما به این نکته دقت نمی‌کند که در عین حال که تولیدکننده محصولات پلیمری با چنین شرایطی محصولات خود را چند برابر قیمت به بازار عرضه می‌کند، تولیدکننده محصولات لبنی قادر به تنظیم قیمت‌های خود نیست. این موضوع که بخشی از محصولات به‌شدت تحت کنترل باشد و بخش دیگری که مواد اولیه است هیچ کنترلی روی آنها وجود ندارد قابل قبول نیست و نشان می‌دهد چون عمده سهام شرکت‌های پتروشیمی در اختیار دولت و شرکت‌های خصولتی و شبه‌دولتی است، بنابراین از حمایت‌های دولتی نیز برخوردار هستند. حال باید به این مشکلات رشد قیمت ارز را نیز افزود. قیمت در هر سه بخش ارز نیمایی، آزاد و سنا در مقایسه با ابتدای سال تقریبا دو برابر شده است. بنابراین قیمت محصولات خارجی و مواد اولیه یا هر آیتمی که به ارز وابستگی دارد تقریبا به دوبرابر قیمت قبل رسیده است. این در شرایطی است که مصرف‌کننده فقط قیمت درج شده روی محصول را می‌بیند و از قیمت تمام‌شده تک تک عوامل دخیل در تولید این محصول بی‌خبر است. درحالی که عملا دولت تقصیرهای ناشی از رشد قیمت محصولات لبنی را بر گردن تولیدکننده می‌اندازد و این عادلانه نیست. در همین ارتباط فعالان حوزه صنایع‌غذایی معتقدند باید سیاست یکسانی بر مبنای بازار بر همه ارکان اقتصادی حاکم شود تا هم تولیدکننده بتواند مسیر درستی را طی کند و هم شفافیت کافی در کشور ایجاد شود.
/دنیای اقتصاد
