سرانه مصرف شیر در کشور ما 2 تا 3برابر کمتر از مقدار توصیه شده جهانی است واین یعنی این سرانه پائین با ادامه این وضعیت پائین تر هم خواهد آمد . البته یابد در نظر داشت ، با افزایش هزینه های زندگی از ابتدای سال تاکنون ،انتخاب های غذایی مردم تغییر کرده ونگرانی از ایمنی غذایی قوت می گیرد . اما موضوع قابل توجه این است که این افزایش قیمت لبنیات تا کجا قرار است ادامه داشته باشد و آیا مکانیزمی برای تعدیل قیمت ها وجود دارد ؟

در این زمینه ، با سید محمد رضا بنی طبا سخنگوی اتحادیه فرآورده های لبنی گفتگو کردم : 

آقای بنی طبا ،افزایش قیمت لبنیات شیب تندی گرفته و قیمت بسیاری از محصولات لبنی ،چندین برابر شده اند . آیا این روند افزایشی همچنان تا پایان سال ادامه خواهد داشت ؟
افزایش قیمت در محصولات روزمره مردم ناشی از طمع تولید کننده نیست،بلکه تحمیلی است که شرایط اقتصادی کشور به تولید کننده وارد کرده است .نظام سیاست گذاری ما تصمیماتی را در حوزه اقتصاد کلان و روابط خارجی و ... گرفته که تبعات آن ، افزایش هزینه های تولید بوده است .اگر این روندهای سیاست گذاری ادامه داشته باشد و افزایش هزینه های تولید را داشته باشیم، حتما افزایش قیمت محصولات لبنی را هم خواهیم داشت . چون یک تولید کننده در قبال افزایش هزینه های تولید چند تا کار می تواند انجام دهد ، یا قیمت تمام شده را بالا ببرد یا یابد از کیفیت محصولاتش بزند و یا باید کارخانه را تعطیل کند .در صنعت لبنیات امکان ندارد ، کارخانه های معروف لبنیات ، اسمشان را خراب کنند و از کیفیت محصولاتشان بزنند .چون اعتبار برندشان از بین می رود و این کار به ضرر تولید کننده تمام خواهد شد . از آن طرف به راحتی نمی توان از پروتکل های بهداشتی وزارت بهداشت و سازمان غذا و دارو و سازمان دامپزشکی تخطی کرد . در نتیجه یا باید کارخانه تعطیل شود یا باید محصولات لبنی افزایش قیمت داشته باشد .
شما گفتید که افزایش قیمت محصولات لبنی به دلیل سیاست هایی است دولت اجرا کرده است . این سیاست ها چه بوده که تا این حد هزینه های تولید را بالا برده است ؟
علت اصلی افزایش قیمت محصولات لبنی به دلیل افزایش قیمت شیر خام است. قیمت شیر خام از پارسال نسبت به امسال 88 درصد رشد داشته واز آخرین مصوبه ستاد تنظیم بازار که در تیر ماه برگزار شدو مصوبه اخیر در آذر ماه قیمت شیر خام 55 درصد رشد داشته است . در حالی که این افزایش قیمت ، تناسبی با افزایش قیمت 10 کالایی که مشمول قیمت گذاری دولتی است، نداشته است .چون قیمت لبینات نهایتا 37 درصد گران شده و این نشان می دهد که افزایش قیمت لبنیات متناسب با افزایش هزینه های تولید نبوده است . در نتیجه در حال حاضر 10 قلم کالایی که عرضه می کنیم با 3 درصد زیان عرضه می شود .منظورتان از 10 قلم کالای مشمول قیمت گذاری دولتی چیست ؟
10 کالای ضروری سبد خانوار تغیین شده که مشمول قیمت گذاری دولتی هستند و ستاد تنظیم بازار وسازمان حمایت از مصرف کننده قیمت را تعیین می کند و نباید از آن قیمت تخطی کرد.حدود 40 تا قلم دیگر مشمول قیمت گذاری دولتی نیست .10 قلم شامل، پنیر یو اف ، ماست ساده در چربی و اوزان مختلف و شیر پاستوریزه در چربی و اوزان مختلف . شیر کیسه ای ،جزء10 قلم محسوب می شود ولی خامه و کره و ماست و شیر غنی شده و میوه ای و انواع و اقسام پنیرها مثل پنیر گردویی وانواع ماست ها و شیرهای طعم دارهمگی جزء ، 40 قلم دیگر دسته بندی شده اند . نکته مهم این است که قریب 80 درصد تولید مربوط به آن 10 قلم است و 40 قلم دیگر ، فقط 20 تا 30 درصد تولید کارخانه ها را شامل می شود . بنابراین عموم ظرفیت خطوط به این 10 قلم اختصاص دارد . در جلسه ای که در ستاد تنظیم بازار برای بررسی قیمت شیر خام برگزار شد ، ابتدا قیمت شیر خام باید تعیین شود . در این جلسه توافق شد،قیمت شیر خام به کیلویی 4150 تومان برسدو براساس آن قیمت 10 محصول ضروری تعیین شد . اتفاقی که افتاد این بود که وزارت جهاد کشاورزی و سازمان حمایت از مصرف کننده ، متعهد به جلسه کارشناسی نبودند و در مصوبه اول آذر قیمت شیر خام 4500 در نظر گرفته شده بود . این 350 تومان که 6 درصد افزایش است و در قیمت محصولات لبنی نادیده گرفته شده و به همین دلیل 10 قلم کالای ضروری با 3 درصد ضرر عرضه می شود .
آیا گرانی چند برابری قیمت لبنیات ،تنها به دلیل افزایش قیمت شیر خام است و با این اوصاف قرار است این گرانی ها ادامه داشته باشد ؟

ببینید دوباره گران شدن به دلیل تحریک قیمت شیر خام است ،ما با پدیده ای به نام قاچاق شیر خشک مواجه هستیم. متاسفانه وزارت جهاد کشاورزی در دوره قبلی، برای افزایش قیمت شیر خام ،به تولیدکنندگان شیر خشک، بیش از ظرفیت و نیاز کشور، اجازه احداث خطوط تولید داده شد . این یک سیاست متناقض است، چون در حال حاضر ، روزانه 800 تن شیر خشک تولید می کنیم ، در حالی که نیاز روزانه کشور به شیر خشکی که در صنعت شیرینی و شکلات و سوسیس و کالباس استفاده می شود ، حدود 200 تن است.بنابراین 600 تن در روز مازاد تولید داریم . سوال مهم این است که این شیر خشک مازاد ، کجا می رود؟ قیمت جهانی شیر خشک در دنیا 3 دلار است که به پول ما ،کیلویی 75 هزار تومان می شود . برای تولید هر کیلو شیر خشک حدود 12 کیلو شیر خام مصرف می شود .،، در بازار داخلی ،شیر خشک کیلویی
30 هزار تومان به فروش می رسد ، یعنی اگر قیمت شیر خام 7 هزار تومان هم شود ،باز برای تولید کننده شیرخشک می صرفد که شیر خشک تولید کند و بفروشد . چون تاریخ مصرف شیر خشک تا دو سال است ، بنابراین به راحتی از کشور قاچاق می شود . تازه شیر خشکی که الان تولید شده با قیمت 2900 تومان بوده است . تصور کنید هدف گذاری وزارت جهاد برای سال 1400 ،تولید 12 میلیون تن شیر خام است و برای تحقق این هدف چه ابزاری بهتر از تحریک قیمت ،برای تحریک قیمت چه ابزاری بهتر از شیر خشک و قاچاق آن ، نتیجه این می شود که به مصرف کننده فشار می آید ولی مصرف کننده نمی داند ،چه اتفاقی افتاده است و همه را به پای تولیدکننده محصولات لبنی مینویسد
در بودجه سال جدید ارز 4200 هم گویا قرار است حذف شود ،در صنعت لبنیات چه اتفاقی خواهد افتاد ؟
من اول این نکته را بگویم ، تولید کننده اولین فردی است که از افزایش قیمت ها ضرر می کند ، چون نفع آن، به فروش بیشتر است . درواقع معنی تولید صنعتی این است که محصول با قیمت کم و با حجم زیاد تولید شود و نه آنکه تولید کننده با حجم کم و قیمت زیاد ، محصولی را تولید کند .
ببینید قضیه ارز دولتی این است که از منابع عمومی کشور ارز 4200 تخصیص پیدا کرده برای واردات نهاده های دامی ولی در بازار، نهاده ها با 2 نرخ وجود دارد . یک گرم نهاده دامی با ارز غیر 4200 وارد این کشور نشده است، وقتی 2 نرخ در بازار است یعنی فساد ایجاد شده . مسئولیت توزیع نهادهای دامی با وزارت جهاد است .آیا ارز 4200 ، قیمت تمام شده محصولات لبنی را پائین آورده ! آیا با این ارز ، از تولید کننده یا دامدار یا مصرف کننده حمایت شده ! پاسخ این است که خیر. در همه کشورها از بخش کشاورزی حمایت می شود ، اما در هیچ کشوری با اقتصاد شفاف و آزاد و رو به توسعه نمی بینید که حمایت از بخش کشاورزی و یا دامدار ویا مصرف کننده، منجر به دخالت دولت در بازار و به هم زدن نظام عرضه و تقاضا و ایجاد عدم شفافیت و رانت شود . در نتیجه حمایت هایی که امروزه دولت ، در ابتدای زنجیره ، در زمینه نهاده های دامی انجام می دهد ، تبدیل به رانت و فساد می شود.
راه حل برون رفت از این رانت و فساد و نابسامانی از نظر شما چگونه محقق می شود ؟
پبشنهاد ما این است که دولت به جای دخالت در قیمت گذاری محصولات لبنی ، از مصرف کننده حمایت کند .
وقتی دولت در بازار دخالت نکند و سرکوب قیمت ها اتفاق نیفتد ، در بازار نظام عرضه و تقاضا حاکم است وبازار لبنیات هم رقابتی است ؛ چون 400 برند با هم رقابت دارند و برای گرفتن بازار در رقابت با هم می افتند و از سود خودشان می زنند که قیمت تعدیل شود. با این کار ، در کل زنجیره هم رقابت ایجاد می شود و شیر خام فروشان هم برای فروش بیشتر با هم رقابت خواهند کرد. نکته دیگر اینکه نهاده های دامی هم با کیفیت بهتر و قیمت مناسب تر وارد می شود .همچنین ، اگر رقابت باشد، قیمت روی محصول نباید بخورد .
چرا نباید قیمت مصرف کننده روی محصولات لبنی درج شود ؟
ببینید ، الان همه جا قیمت یکسان است ودرج قیمت مصرف کننده باعث سرکوب رقابت در بخش توزیع می شود .چون هر نوع سوپر مارکتی از فروش یک محصول
10 تا 15 درصد سود می برد .بنابراین اگر قیمت روی محصول نباشد ، مغلزه دار برای فروش بیشتر، از سود خود می زند و رقابت ایجاد می شود . اصولا وجود رقابت در کل زنجیره در نهایت به نفع مصرف کننده است.
مواردی که شما برشمردید ،زمانی محقق می شود که اقتصاد سالم داشته باشیم ،با اقتصاد بحران زده امروز کشور ما ، چگونه قرار است اجرایی شود ؟
اقتصاد سالم با ایجاد مطالبات و با مصرف کننده آگاه ایجاد می شود .آگاهی بخشی وظیفه رسانه هاست تا مصرف کننده آگاه داشته باشیم که مطالبه گر است . دلیلی ندارد ، تولید کننده درفروش شیر استریل 2 هزار تومان سود ببرد و شبکه توزیع و مغازه دار با هم 3 تا 4هزار تومان سود ببرند .بنابراین باید رقابت باشد از این طریق ، نتیجه خود به خود به سود مصرف کننده می شود .دولت در نظام عرضه و تقاضا نباید دخالت کند .درصنعت لاستیک هم زمانی که دولت دخالت نکرد ، نهایتا قیمت ها کم شد.
از طرف دیگر وقتی ابزار قیمت را به تولید کننده می دهید ،تولید کننده هم این آمادگی را دارد که در راستای تحقق مسئولیت های اجتماعی و حمایت از دهک محروم، کالاهایی را با سود کم و حتی رایگان در اختیار دولت قرار دهد..ما سال گذشته این اعلام آمادگی را کردیم که کارخانه های بزرگ بیش از 2 میلیون تن شیر خام را یعنی یک سوم شیر خام دریافتی در سال را برای تولید کالاهای ضروری دهک های پائین یعنی شیر و ماست و پنیر اختصاص دهیم وبا 3 درصد سود و حتی رایگان در اختیار دولت قرار دهیم و حتی در پروژه شیر مدرسه هم حاضریم کمک کنیم . اگر دولت و مجلس در بودجه سال آینده به این سمت برود ؛نهایتا به سود مصرف کننده می شود ، در غیر این صورت فساد است .در سخت ترین شرایط کشور، ارز نهاده های دامی تامین شده ، چرا باید دو نرخی باشد !؟.
بخشی از وظیفه آگاهی بخشی به جامعه بر عهده اتحادیه شما هم هست .متاسفانه می بینیم که در شبکه های اجتماعی هر روز مطالبی بر ضد صنعت لبنیات منتشر می شودکه حتی برخی از آنها برای مردم به باور هم تبدیل شده .چرا شما همانند آنها پر قدرت ظاهر نمی شوید ؟
وظیفه آگاهی بخشی و آموزش به مردم به طور مستقیم بر عهده ما نمیتواند باشد چرا که مردم از ذینفع یک محصول هرچقدر هم که مهم و برای سلامت جامعه مهم باشد، تبلیغ و تعریف و تمجید را نمی پذیرند. متولیان سلامت کشور و نهادهایی که در سیاست گذاری های حوزه سلامت مسئولیت دارند منجمله شورای سیاست گذاری سلامت صداو سیما ، وزارت بهداشت و انسیتو تحقیقات تغذیه ایران و... موظف هستند در این زمینه اطلاع رسانی کنند . ما در کشور انسیتو تحقیقات تغذیه داریم ولی چرا در تلویزیون ،افرادی که حتی دیتا پژوهی هم بلد نیستند ، به عنوان کارشناس دعوت می شوند . مردم پشت پرده برخی از تبلیغات و صحبت ها را نمی دانند ، مثلا ممکن است فردی شیر سویا در کشور وارد کرده و برای اینکه بازار را دست بگیرد ، از افراد شناخته شده غیر متخصص یا سلبریتی هایی استفاده می کند که بر ضد لبنیات صحبت کنند . حتی برخی از افراد با ادعای طب سنتی ،مردم را از مصرف لبنیات کارخانه ای منع می کنند ، در حالی که بر لبنیات فله ای و ماست بندی ها هیچ نظارتی بر آنها وجود ندارد، بنابراین باید مصرف کننده آگاه داشته باشیم .
به لبنیات فله فروشی و ماست بندی ها اشاره کردید که در چند سال اخیر ، رونق بسیاری گرفته و وزارت بهداشت هم چند سال پیش ،برای اینکه سرانه مصرف شیر را در کشور بالا ببرد ،مهر تایید به فعالیت آنها زد .ولی شما می گویید ،نظارتی بر آنها وجود ندارد. تفاوت لبنیات کارخانه ای با لبنیات سنتی در چیست ؟
متولی نظارت بر محصولات غذایی سازمان غذا و داروست که زیر نظر وزارت بهداشت است و هیچ مهر تائید بر محصولات لبنی فله فروشی و ماست بندی ها نزده است. باز هم تاکید می کنم ، هیچ نظارتی بر مراکز فروش لبنیات سنتی نیست ولی لبنیات با کیفیت خوب هم دارند، اینگونه نیست که همه لبنیات های سنتی از شیر بی کیفیت درست شده باشد.اما این محصولات شناسنامه دار نیست و نظارتی بر کیفیت محصولات وجود ندارد. اصولا شیر خامی که کارخانه بر اساس پروتکل های بهداشتی تحویل نمی گیرد، به جای اینکه امحا شود وارد تولید لبنیات فله فروشی می شود.
یکی از دلایل افزایش تب مالت در شهرستانها ، همین ماست بندی های سنتی در شهرستانهاست. در دهه60،لبنیات سنتی جمع آوری شدندولی از میانه دهه 80 مجددا گسترش پیدا کردند .
به عنوان آخرین سوال ، افزایش قیمت لبنیات از ابتدای سال تا کنون ،چه تاثیری بر تولید محصولات لبنی داشته است ؟

در چند سال اخیر ، تولید سال به سال کمتر شده و امسال هم باز تولید کم شده است . در سال 97 یک کارخانه لبنیات ، برای 130 هزار تن محصولات لبنی، 311 میلیارد تومان برای تهیه شیر خام هزینه کرده ، سال بعد برای 125 هزار تن ، 50 درصد افزایش قیمت شیر خام داشته و امسال این نسبت به نسبت بیشتر تکرار شده است .6 کارخانه تولید لبنیات ، در ظرف یکسال 14 درصد کاهش تولید داشتند. کاهش تولید یعنی کاهش اشتغال و کاهش جذابیت برای سرمایه گذاری. کاهش سرمایه گذاری هم در نهایت به فرسایش صنعت و از بین رفتن کارخانه ها و در نهایت کمبود کالا خواهد انجامید.